ปกิณฺณกกถาวณฺณนา

[975] เอกนฺตโต นีวรณตฺตา มิทฺธสฺส ‘‘นตฺถิ นีวรณา’’ติ วจเนน คหณนฺติ ทสฺเสตุํ ‘‘มิทฺธสฺสปิ นีวรณสฺสา’’ติ วุตฺตํฯ น จ รูปํ ปหาตพฺพํ นิปฺปริยายปฺปหานสฺส อิธ อธิปฺเปตตฺตาฯ เอตฺถ เกจิ ‘‘นามกายรูปกายเคลญฺญสภาวโต ทุวิธํ มิทฺธํฯ ตตฺถ ปุริมํ ‘นีวรณา’ติ วจเนน วุตฺตํ, อิตรํ รูปสภาว’’นฺติ วทนฺติฯ ตตฺถ ยํ ตํ อรูปโต อญฺญํ มิทฺธํ ปริกปฺปิตํ, ตมฺปิ นีวรณํ มิทฺธสภาวโต อิตรํ มิทฺธํ วิยาติ ปริกปฺปิตมิทฺธสฺสปิ น สกฺกา นีวรณภาวํ นิวตฺเตตุนฺติ เตสํ วจนสฺส นีวรณปฺปหานวจเนน วิโรธํ ทสฺเสนฺโต ‘‘น จ รูปกาย’’นฺติอาทิมาหฯ อถ วา ขีณาสวานํ โสปฺปนสภาวโต โสปฺปสฺส จ มิทฺธเหตุกตฺตา อตฺถิ มิทฺธรูปนฺติ วาทํ สนฺธาย อุตฺตรมาห ‘‘น จ รูปกายเคลญฺญ’’นฺติอาทินาฯ ตตฺถ มิทฺธเมว โสปฺปเหตูติ นายํ อวธารณา อิจฺฉิตา, โสปฺปเหตุ เอว มิทฺธนฺติ ปน อิจฺฉิตาติ มิทฺธโต อญฺโญปิ โสปฺปเหตุ อตฺถิ, โก ปน โส? รูปกายเคลญฺญํฯ น จ รูป…เป.… วจนโตติ โยชนา ทฏฺฐพฺพาฯ

วจีโฆสาทีติ อาทิ-สทฺเทน หุํการาทิสทฺโท สงฺคยฺหติฯ องฺคุลิโผฏาทิสทฺโท อุตุสมุฏฺฐาโนเยว, จิตฺตปจฺจโย ปน โหติฯ รูปภาวมตฺตานีติ ชรามรณสภาวานํ รูปานํ ตํธมฺมมตฺตานิ, ตโต เอว น ชาติอาทิธมฺมวนฺตานีติ อาห ‘‘น สยํ สภาววนฺตานี’’ติฯ ยถา ชรา อนิจฺจตา จ รูปภาวมตฺตํ, เอวํ ชาติปีติ ชาติยา รูปภาวมตฺตตาย อุปสํหรณตฺโถ ตถา-สทฺโทฯ

เตสํ รูปธมฺมานํฯ สงฺขาตาทิ-สทฺโท วิย อภินิพฺพตฺติต-สทฺโทปิ วตฺตมานกาลิโกปิ โหตีติ ‘‘อภินิพฺพตฺติยมานธมฺมกฺขณสฺมิ’’นฺติ วุตฺตํฯ เอวมปีติ ยทิปิ ชิรณภิชฺชนภาวา ชิรณาทิสภาวานํ ธมฺมานํ ชนกปจฺจยกิจฺจานุภาวกฺขเณ อภาวโต ตปฺปจฺจยภาวโวหารํ อภินิพฺพตฺติโวหารญฺจ น ลภนฺติ, เอวมปิ เตสํ อุปาทินฺนตา วตฺตพฺพาติ สมฺพนฺโธฯ ‘‘ชรามรณํ ปฏิจฺจสมุปฺปนฺน’’นฺติ วจนโต ตสฺส ปริยายตํ วิวรติ ‘‘เตสํ อุปฺปาเท สตี’’ติอาทินาฯ

ยทิ เอวนฺติ ยทิ นิสฺสยปฏิพทฺธวุตฺติกา ชาติอาทโย, เอวํ สติฯ ‘‘มหาภูตานํ อุปาทายรูป’’นฺติ วจนโต ภูตนิสฺสิเตสุ เกวโล อุปาทายโวหาโรติ อุปาทาเย นิสฺสิตาปิ อปเรน อุปาทาย-สทฺเทน วิเสเสตฺวา วตฺตพฺพาติ อธิปฺปาเยน ‘‘อุปาทายุปาทายภาโว อาปชฺชตี’’ติ อาหฯ

การณการเณปิ การเณ วิย โวหาโร โหติ ‘‘โจเรหิ คาโม ทฑฺโฒ’’ติ ยถาติ ทสฺเสนฺโต ‘‘ภูต…เป.… ตฺตนโต’’ติ อาหฯ อิทานิ ปรมฺปรา วินา นิปฺปริยายโต อุปฺปาทาทีนํ ภูตปฏิพทฺธภาวํ สห นิทสฺสเนน ทสฺเสตุํ ‘‘อปิ จา’’ติอาทิมโวจฯ วิการปริจฺเฉทาปิ อุปาทายรูปวิการาทิภาเว ภูตปฏิพทฺธภาวาวินิวตฺติโต เอกสฺมิํ กลาเป เอเกกาว วิการาทโยติ ชีวิตินฺทฺริยํ วิย กลาปานุปาลกํ กลาปวิการาทิภาวโต จ ‘‘อุปาทายรูปานิ’’อิจฺเจว วุจฺจนฺตีติ อาห ‘‘เอวํ วิกา…เป.… โยเชตพฺพานี’’ติฯ

อสงฺขตภาวนิวารณตฺถํ ปรินิปฺผนฺนตา วุตฺตาติ อิทํ อปรินิปฺผนฺนสภาววโต อนุปลพฺภมานตาย สสวิสาณํ วิย เกนจิ น สงฺขตนฺติ อสงฺขตํ นาม สิยาติ อิมิสฺสา อาสงฺกาย นิวตฺตนวเสน วุตฺตํฯ อถ วา รูปวิการาทิภาวโต รูปภาโว วิย รูเป สติ สนฺติ, อสติ น สนฺตีติ สิทฺธาย ปฏิจฺจสมุปฺปนฺนตาย สาธิตา ปรินิปฺผนฺนตา เตสํ สงฺขตภาวํ สาเธนฺตี อสงฺขตภาวํ นิวารณตฺถํ ชายตีติ วุตฺตํ ‘‘อสงฺขตภาวนิวารณตฺถํ ปรินิปฺผนฺนตา วุตฺตา’’ติฯ

ปกิณฺณกกถาวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

รูปกณฺฑวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

3. นิกฺเขปกณฺฑํ

ติกนิกฺเขปกถาวณฺณนา